ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ

ΑΘΗΝΑ-ΣΠΑΡΤΗ
εισαγωγή
Η αρχαία ελληνική πόλη ως έκφραση ομαδικής συμβίωσης, ακολουθεί τα χνάρια των ελληνικών φύλων .Ήδη από τα έπη του Ομήρου, ο όρος «πόλιν» ή «πτολίεθρον», αντικαθιστά ή συμπορεύεται με τον όρο «άστυ»[1]. Στην εργασία αυτή, θα ασχοληθούμε με τις δυο πιο σημαντικές πόλεις της αρχαιότητας. Την Αθήνα και τη Σπάρτη .Η χρονική περίοδος που θα αγγίξουμε, θα κυμανθεί από την αρχαϊκή εποχή έως και την κλασική. Θα εστιάσουμε το ενδιαφέρον μας, στην κοινωνική διαστρωμάτωση και τα πολιτικά δικαιώματα, που ίσχυαν τότε με βάση πολιτικά, νομικά και οικονομικά κριτήρια.
Τα περισσότερα διασωθέντα στοιχεία και πληροφορίες που έχουμε, αφορούν την Αθήνα και ειδικά του 5ου και 4ου αι. π.χ[2]. Αυτό, θα επηρεάσει αναγκαστικά και τη δομή της εργασίας .Απαραίτητη επίσης διευκρίνιση, είναι πως όταν θα αναφερόμαστε σε κοινωνικές ομάδες και πολιτικά δικαιώματα, θα αποκλείεται εν γένει ο γυναικείος πληθυσμός. Οι γυναίκες, δεν είχαν ενεργή συμμετοχή στην πολιτική ,ούτε δικαίωμα ψήφου[3] . Ο Todd αναφέρει χαρακτηριστικά, πως οι δυο πόλεις «είχαν κοινό σύστημα ένα σύστημα μειοψηφικής διακυβέρνησης των αρρένων πολιτών[4]».
Η σύγκριση ανάμεσα στις πρωταγωνίστριες πόλεις αναπόφευκτη. Οι ομοιότητες τους μα και οι διαφορές τους ,έκδηλες . Στο συμπέρασμα, οι δυο πόλεις λαμβάνουν την ισοτιμία που τις αρμόζει, καθότι η συμπεριφορές τους έχουν κοινό παρονομαστή και επιδίωξη. Την ελευθερία .
1.ΑΘΗΝΑ
1.1Αρχαϊκή εποχή
Η αρχαϊκή περίοδος που ξεκινά ήδη από τα τέλη του 9ου αι. π.χ. σηματοδοτείται από κοινωνικές ανακατατάξεις και πολιτικές αλλαγές. Η αριστοκρατία ήταν το σύνηθες κοινωνικό και ταυτόχρονα πολιτικό καθεστώς της εποχής. Στην Αθήνα όπως στις περισσότερες ελληνικές πόλεις, οι αριστοκράτες έχουν στα χέρια τους την απόλυτη εξουσία. Πολιτική, στρατιωτική, δικαστική, θρησκευτική. Η μοναρχία υποχωρεί κι ο βασιλιάς παραχωρεί εξουσίες σε ένα συμβούλιο απαρτιζόμενο μόνο από τα μέλη μιας στρατιωτικής αριστοκρατίας. Ο ίδιος εκλέγεται για ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Η κατοχή γης και η καταγωγή, αποτελούν προϋποθέσεις για τη συμμετοχή στην εξουσία. Κατά τον 7ο αι. π.χ. οι ευγενείς (στην Αθήνα ονομάζονταν Ευπατρίδες),είναι οι στρατοκράτορες, έχουν στην κατοχή τους τεράστιες εκτάσεις γης και είναι οι απόλυτοι πρωταγωνιστές στην πολιτική σκηνή. Οι 9 άρχοντες διοικούν την πόλη. Ο επώνυμος ¶ρχων κατέχει τη μέγιστη εξουσία, ο ¶ρχων βασιλιάς έχει θρησκευτικά καθήκοντα, ο πολέμαρχος ¶ρχων έχει την αρχηγεία του στρατού και οι υπόλοιποι 6 άρχοντες είναι οι θεσμοθέτες ή νομοθέτες με δικαστικά καθήκοντα. Διοικητικό σώμα αποτελεί ο ¶ρειος Πάγος με ισόβια μέλη, από τέως άρχοντες ,εποπτεύει τη διοίκηση με αρμοδιότητες δικαστικές ,ελεγκτικές[5] .
Η Αθήνα συμμετείχε ενεργά στην ανάπτυξη του αποικισμού, βιώνοντας σημαντικότατες αλλαγές στον οικονομικό τομέα. Αυτές, επέφεραν αλυσιδωτές αντιδράσεις, που επηρέασαν σε κοινωνικό επίπεδο την πόλη . Αίτια, όπως η αύξηση της παραγωγής , πλεόνασμα ,ανταλλακτικό εμπόριο, είχαν ως συνέπεια την καθιέρωση της δουλείας, ως παράγοντα κοινωνικοοικονομικό. Οι δούλοι ωστόσο δεν αποτελούν κοινωνική τάξη, παρά μόνο μοχλό ανάπτυξης της πόλης. Παράλληλα, ένα μέρος της αριστοκρατικής τάξης ασχολείται με την εξάπλωση του αποικισμού και του εμπορίου ,διατηρώντας μ’ αυτόν τον τρόπο τα προνόμιά τους, έναντι των φτωχών[6].Μια «νέα τάξη εμπόρων» αποτελούμενη από ξένους και «λιποτάκτες της παλιάς αριστοκρατίας» είναι πια γεγονός[7].
Ουσιαστικά, ο πληθυσμός της αριστοκρατικής κοινωνίας του 7ου αι. π.χ. εκτός από τους Ευπατρίδες (οι κάτοχοι της εξουσίας) διαιρείται σε άλλες δυο κοινωνικές τάξεις : στους «δημιουργούς (τεχνίτες), και στους αγρότες[8]». Οι δημιουργοί (ξένοι οι περισσότεροι) είναι οι επαγγελματίες της εποχής ,οι οποίοι σχημάτισαν μια κοινωνική τάξη χωρίς όμως πολιτικά δικαιώματα. Οι αγρότες (Γεώμοροι ή αγροίκοι) χωρίζονται σε μικρούς ή μεσαίους ιδιοκτήτες γης[9]. Στους φτωχούς αγρότες αναγνωρίζονται ατομικά δικαιώματα και δικαιώματα ιδιοκτησίας αλλά και υποχρεώσεις, όπως η παραχώρηση μέρος του εισοδήματός τους καθώς και η δέσμευση ,της μη εγκατάλειψης της γης και του επαγγέλματός τους.
Η αριστοκρατική διακυβέρνηση συνεχίζει να υφίσταται με την ανοχή του πληθυσμού κι αυτό φαίνεται το 636-630 π.χ από την αποτυχία του εγχειρήματος του Κύλωνα να καταλάβει την εξουσία, ως τύραννος. Για πρώτη φορά, ο λαός εκδηλώνει ένα είδος πολιτικού λόγου[10].
Το 624 ή το 621 π.χ. ο Δράκοντας τροποποιεί το πολίτευμα. Προσπαθεί να διατυπώσει τους νόμους γραπτώς και να επεκτείνει τα πολιτικά δικαιώματα και στις άλλες τάξεις των πλουσίων. Ειδικά στους «τοις όπλα παρεχομένοις[11]». Με νομοθεσία αντικαθιστά το εθιμικό και το οικογενειακό δίκαιο, δίνοντας την αρμοδιότητα αυτή στον ¶ρειο Πάγο. Η θέσπιση γραπτών νόμων -που ισχύουν για όλους- παραχωρεί αρμοδιότητες στο κράτος και σηματοδοτεί τη «νομική γέννηση της πόλης[12]».
Η εποχή του Σόλωνα
Το 594 π.χ. ο Σόλωνας εκλέγεται επώνυμος άρχοντας. Ο νέος ¶ρχων, έρχεται αντιμέτωπος με την εσωτερική κρίση (στάσις), που μαστίζει από το τέλος του 7ου αι. π.χ. την Αθήνα, με κύριο αίτημα τον αναδασμό της γης και την αποκοπή των χρεών[13].
Με μια σειρά από νόμους, καταφέρνει να δημιουργήσει μια νέα κοινωνικοπολιτική κατάσταση. Ανάμεσα τους, διακρίνονται δυο σημαντικοί νόμοι με χαρακτήρα κοινωνικό .Ο πρώτος, είναι η κατάργηση του να δανείζει κάποιος τον εαυτό του.Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να ελευθερωθούν όλοι όσοι μέχρι τότε είχαν υποδουλωθεί λόγω χρεών, ενώ στο μέλλον απαγορεύτηκε αυστηρά μια τέτοιου είδους συναλλαγή. Ο δεύτερος νόμος, είναι «η σεισάχθεια». Κάθε είδος χρεών προς το δημόσιο και τους ιδιώτες παραγράφεται. Αυτό ταυτόχρονα, οδηγεί και στην πλήρη ενσωμάτωση των αγροτών στην πολιτική κοινότητα[14].
Ο Σόλωνας διαιρεί τους πολίτες με βάση το ετήσιο εισόδημά τους, σε 4 τάξεις. Στους πεντακοσιομέδιμνους, οι οποίοι έχουν το πλεονέκτημα να εκλέγονται μόνο αυτοί στο αξίωμα του άρχοντα και στη διοίκηση του στρατού. Στους ιππείς, που έχουν δικαίωμα εκλογής στα ανώτερα αξιώματα και υπηρετούν με την ιδιότητα του ιππέα. Στους ζευγίτες, με δικαίωμα συμμετοχής σε κατώτερα αξιώματα και τέλος στους θήτες, που είναι όλοι οι υπόλοιποι ελεύθεροι πολίτες με δικαίωμα συμμετοχής στην εκκλησία του δήμου και στο στρατό, όπου υπηρετούν ως ψιλοί. Η διαίρεση αυτή, έχει επιπτώσεις στην κοινωνική και πολιτική κατάσταση του Αθηναίου πολίτη, αφού βασιζόταν σε οικονομικά κριτήρια τα οποία κατά βάση είναι ρευστά[15].
Σημαντικές μεταρρυθμίσεις υπήρξαν και σε νομοθετικό επίπεδο. Όλοι οι Αθηναίοι άνω των 20 ετών, έχουν το δικαίωμα συμμετοχής στην συνέλευση του δήμου, η οποία εξέλεγε τους άρχοντες και τα μέλη του Αρείου Πάγου( τα μέλη του ανήκαν στην 1η τάξη). Η θέσπιση ενός νέου θεσμού ,η Βουλή των 400 , έρχεται να περιορίσει την εξουσία του ¶ρειου Πάγου. Τα μέλη της (100 από κάθε φυλή) προέρχονται, από τις τρεις πρώτες τάξεις. Η αρμοδιότητα της είναι τα προβουλεύματα[16].
Ένας νέος σημαντικός πολιτικός θεσμός, αποτελεί η θέσπιση του δικαστηρίου της Ηλιαίας. Ένα λαϊκό δικαστήριο, με πολυπληθή μέλη(έως και 6.000) προερχόμενα κατόπιν κλήρωσης.
Οι μεταρρυθμίσεις του Σόλωνα, δίνουν για πρώτη φορά πολιτική δύναμη και υπόσταση στις μεσαίες τάξεις .Προϋπόθεση για τη συμμετοχή στην εξουσία δεν αποτελεί πια η καταγωγή αλλά ο πλούτος(τιμοκρατία).Επιπλέον, με τον νόμο «περί ατιμίας» οι χαμηλότερες τάξεις αποκτούν πολιτική συνείδηση, ενώ υποχρεούνται να παίρνουν θέση όλοι στις πολιτικές διενέξεις, διαφορετικά στερούνταν των πολιτικών τους δικαιωμάτων[17].
Η εποχή του Κλεισθένη

Το 507 π.χ. ο αριστοκράτης Κλεισθένης επαναστατεί, καταλαμβάνει την εξουσία και εγκαθιδρύει τη δική του τυραννία. Σκοπός του να οργανώσει την εξουσία και το πολιτικό σώμα[18]. Αρχικά, με γεωγραφικά κριτήρια αυξάνει τις φυλές σε 10. Η καθεμιά τους αποτελείται από 3 τριττύες και 10 δήμους. Ο δήμος είναι η νέα διοικητική διαίρεση, που στους κόλπους του ενσωματώνει περισσότερους πολίτες. Στο πολιτικό σώμα εντάσσονται ξανά -παίρνοντας πίσω τα πολιτικά τους δικαιώματα- οι εκδιωχθέντες από τον Ισαγόρα (οι ονομαζόμενοι νεοπολίτες)[19].
Πολιτικά δικαιώματα δίδονται για πρώτη φορά σε ξένους, αλλά και σε δούλους, που κατοικούσαν στην Αττική. Έτσι, η κατοχή γης παύει να αποτελεί πια προϋπόθεση για την πολιτική συμμετοχή[20]. Η αριστοκρατική τάξη αποδυναμώνεται, ενώ ο λαός συσπειρώνεται . 4 νόμοι ενδυναμώνουν τους δημοκρατικούς θεσμούς. Ο νόμος του «οστρακισμού» και «ο όρκος των βουλευτών», προστατεύουν τη δημοκρατία από την τυραννία. Ο νόμος για τον «τρόπο εκλογής των αρχόντων», ορίζει την εκλογή τους υπό την επίβλεψη του δήμου .Οι άρχοντες κληρώνονται από κάθε φυλή και εκλέγονται με ψηφοφορία .Ο τελευταίος νόμος, που εισήχθηκε μετά τα Μηδικά, «ο θεσμός των στρατηγών» επικύρωνε την εισβολή των στρατηγών στη πολιτική διοίκηση της πόλης. Όλοι οι πολίτες είναι ίσοι απέναντι στους νόμους (ισονομία). Οι εισοδηματικές τάξεις του Σόλωνα διατηρούνται με τη διαφορά της ενίσχυσης της τάξης των θητών, οι οποίοι μπορούν πια να εκλέγονται κι αυτοί για άρχοντες .Η Βουλή αποκτά 100 μέλη παραπάνω. Ο δήμος της Αθήνας εξακολουθεί να αποτελείται από αγρότες ,μικρομεσαίους ,τεχνίτες και εμπόρους. Σε οικονομικό επίπεδο οι πλούσιοι επωμίζονται τα βάρη των φτωχών[21].
1.2 Κλασική εποχή
Τον 4ο αι.π.χ ο Εφιάλτης αφαιρεί εξουσίες από τον ¶ρειο Πάγο και τις παραχωρεί στην εκκλησία του δήμου, στην Ηλιαία και στη Βουλή των 500ων .Επίσης θεσπίζει «τη γραφή των παρανόμων».Οποιοσδήποτε πολίτης, μπορούσε να εναντιωθεί σε όποιο μέτρο εκείνος θεωρούσε πως έρχονταν σε αντίθεση με τους νόμους της πόλης του[22].
Η εποχή του Περικλή
Οι βασικές κοινωνικές ομάδες την εποχή του Περικλή είναι οι Αθηναίοι πολίτες , οι μέτοικοι και οι δούλοι. Το 451 π.χ. ορίζεται με νόμο το δικαίωμα της ιδιότητας του πολίτη. Προϋπόθεση είναι πια η καταγωγή, να είναι και οι δυο γονείς του Αθηναίοι πολίτες. Ο νόμος «περί ιθαγένειας», ισχυροποίησε την προνομιακή θέση του πολίτη, καθώς την έκανε πιο «δυσπρόσιτη[23]». Μόνο οι Αθηναίοι πολίτες, έχουν πολιτικά προνόμια και το δικαίωμα της ψήφου. Σ’ αυτούς, εντάσσονται και οι κληρούχοι, δηλαδή, οι αποικιστές Αθηναίοι πολίτες. Κι αυτοί κρατούν την ιδιότητά του πολίτη με όλα τα δικαιώματα, κι ας μη κατοικούν στη Μητρόπολη[24].
Συνεχίζοντας το έργο του Εφιάλτη, ο στρατηγός Περικλής, θεσπίζει μια σειρά μέτρων, εδραιώνοντας τη δημοκρατία ως έκφραση πολιτικής επιλογής. Η «μισθοφορά», επιτρέπει σε κάθε Αθηναίο πολίτη ακόμα και στον πιο φτωχό να μετέχει ενεργά στην δημόσια ζωή. Για την εκτέλεση ενός δημόσιου λειτουργήματος, δίδεται μισθός. Η πολιτική αποκτά μορφή επαγγέλματος κι έτσι ο καθένας μπορεί να εξασφαλίσει τον απαιτούμενο χρόνο που απαιτείται[25]. Τα πολιτειακά όργανα στα οποία μετέχουν οι πολίτες είναι η Εκκλησία του δήμου, η Βουλή, τα δικαστήρια και ο θεσμός των αρχόντων. Στην Εκκλησία του δήμου, έχουν όλοι ,όχι απλά το δικαίωμα αλλά και την υποχρέωση της συμμετοχής. Έτσι το μεγαλύτερο μέρος της, το αποτελούν φτωχοί πολίτες. Ο καθένας, μπορούσε να κάνει μια πρόταση στη συνέλευση. Η συνέλευση αποφάσιζε για θέματα εξωτερικής πολιτικής και εσωτερικής οργάνωσης. Νομοθετούσε, επέβλεπε την οικονομία και επενέβαινε στη δικαστική εξουσία[26]. Στη Βουλή των 500ων μπορεί να μετέχει κάθε πολίτης μια έως 2 φορές στη ζωή του ,με διάρκεια κάθε φορά ενός έτους. Τον 4ο αι παρατηρείται μείωση των εξουσιών της[27]. Τα δικαστήρια της Αθήνας είναι ο ¶ρειος Πάγος και η Ηλιαία. Ο ¶ρειος Πάγος, το παλαιότερο δικαστήριο της Αθήνας, που ο ρόλος του ήταν και πολιτικός, παραχωρεί την ίδια περίοδο εξουσίες στο λαϊκό δικαστήριο, την Ηλιαία. Στην Ηλιαία μετέχουν Αθηναίοι πολίτες άνω των 30 ετών. Αρμοδιότητες της, η πολιτική και αστική δικαιοσύνη[28]. Οι άρχοντες αναδεικνύονται με κλήρο ή ψήφο. Θεωρητικά μετέχει κάθε πολίτης, αφού οι τιμοκρατικές προϋποθέσεις αχρηστεύονται κι ο ρόλος τους καταλήγει να είναι θρησκευτικός[29]. Στην κλασική εποχή επίσης παρατηρείται το γεγονός ,η στρατιωτική οργάνωση να συγχέεται με την πολιτική ζωή. Ο ίδιος ο Περικλής είχε εκλεγεί για 15 χρόνια αρχηγός [30].Ένας Αθηναίος πολίτης ,όταν το δικαίωμά ακυρωνόταν, έπεφτε στην κατηγορία του μέτοικου[31].
Οι μέτοικοι είναι οι ελεύθεροι μη Αθηναίοι ,Έλληνες και ξένοι, που ζούσαν και εργάζονταν στην Αθήνα[32].Δεν έχουν πολιτικά δικαιώματα. Κάποιοι απ’ αυτούς είναι οικονομικά εύρωστοι. Ασχολούνται επί το πλείστον με το εμπόριο και με ελεύθερα επαγγέλματα. Δεν ανταγωνίζονται τους Αθηναίους, αντίθετα το όνειρό κάθε μέτοικου είναι να αποκτήσει κάποτε την ιδιότητα του πολίτη[33]. Υποχρεούνται από το κράτος να μετέχουν σε χορηγίες. Η μη ανταπόκρισή τους, σήμαινε αυτόματα και την υποβάθμισή τους σε δούλους[34].
Οι δούλοι στην Αθήνα, έχουν μεγάλες διαφορές μεταξύ τους[35]. Βασικός διαχωρισμός είναι σε κρατικούς (δημόσιους) δούλους και οι ιδιωτικούς . Πολιτικά δικαιώματα σαφώς δεν είχαν αλλά μπορούσαν να ελπίζουν στην εξαγορά της ελευθερίας τους. Χωρίς καμιά διάθεση για εξέγερση εκτελούν όλων των ειδών τα επαγγέλματα με μισθό[36].
2.ΣΠΑΡΤΗ
2.1.Αρχαϊκή εποχή
Οι περισσότερες πληροφορίες για τη Σπάρτη, προέρχονται από μη Σπαρτιάτες συγγραφείς[37]. Η οργάνωση της πόλης, κυμαίνεται από τα τέλη του 9ου αι. π.χ έως τις αρχές του 8ου αι. π.χ. Την εποχή εκείνη η Σπάρτη αντιμετωπίζει δημογραφικό πρόβλημα , «στενοχωρία»(έλλειψη καλλιεργήσιμης γης) . Για να το αντιμετωπίσει δεν στρέφεται στον αποικισμό, αλλά στη Μεσσηνία την οποία καταλαμβάνει επεκτείνοντας τα σύνορά της.Τον 7ο αι. π.χ. αποτελεί μια αριστοκρατική κοινωνία, ανοιχτή και φιλόξενοι προς όλους τους ξένους, προσφέροντάς τους επιπλέον πολιτική ισότητα[38].Τέλη του 7ου αι. π.χ η επανάσταση των Μεσσηνίων δημιουργεί κοινωνική και οικονομική κρίση. Η νίκη τους, προερχόμενη από την υιοθέτηση της φάλαγγας των οπλιτών, μεταλλάσσει τον πολιτικοκοινωνικό οικοδόμημα της Σπάρτης. Από κοινωνία των αρίστων γίνεται κοινωνία των οπλιτών[39]. Από τότε το πολίτευμά της αποτελεί, χωρίς ουσιαστικές μεταβολές, το μακροβιότερο στην ιστορία της αρχαίας Ελλάδας.
Η Μεγάλη Ρήτρα
Η πολιτειακή οργάνωση της Σπάρτης, αγγίζει τα όρια μιας μυθοπλασίας. Ως πρώτος νομοθέτης και θεμελιωτής του πολιτικού συστήματος, φέρεται ο Λυκούργος, ένα πρόσωπο κατά πολλούς ανύπαρκτο[40].Η νομοθεσία, γνωστή ως Μεγάλη Ρήτρα, όριζε τη διαίρεση του λαού σε φυλές(ωβές) ,την ίδρυση της Γερουσίας, δυο βασιλείς και την Απέλλα. Αργότερα, εισέρχεται στο πολιτικό σκηνικό ένα συλλογικό σώμα από άνδρες άνω των 30 ετών, που εκλεγόταν από την Απέλλα και αποτελούσαν τους θεματοφύλακες της πολιτικής ζωής. Η εκλογή τους γινόταν κάθε χρόνο[41] .
Κοινωνικές ομάδες και δικαιώματα
Τρεις κοινωνικές ομάδες υπάρχουν στη Σπάρτη. Οι Όμοιοι ,σπαρτιατικός δήμος με πολιτικά δικαιώματα, οι περίοικοι και οι είλωτες. Οι προϋποθέσεις για να είναι κάποιος όμοιος είναι η γέννηση(καταγωγή), η επιτυχής συμμετοχή στην εκπαίδευση(αγωγή) ,η συμμετοχή στα συσσίτια και η εφαρμογή των νόμων[42].Ο Σπαρτιάτης αποκτά δικαιώματα μόνο αν παρακολουθήσει με επιτυχία την αγωγή. Από δω φαίνεται πως δεν έφτανε κάποιος να γεννηθεί απλά Σπαρτιάτης αλλά γινόταν στην πορεία. Η εκπαίδευση είναι υποχρεωτική ,ανήκει στο κράτος και είναι ίδια για όλους ,χωρίς κριτήρια καταγωγής ή φύλλου[43]. Οι Σπαρτιάτες έπρεπε να είναι σε θέση να οργανώνουν κοινά δείπνα(συσσίτια) [44]. Μπορούν να εκλέγουν και να εκλέγονται. Δεν υπάρχει διάκριση μεταξύ τους. Είναι ιδιοκτήτες γης. Η ισότητα των κλήρων με βάση τα έσοδά τους όριζε και την ισότητα(ομοιότητα) ανάμεσά τους. Δεν επιτρεπόταν στους Ομοίους να εξασκούν κάποιο επάγγελμα παρά μόνο τα στρατιωτικά τους καθήκοντα[45]. Οι Όμοιοι μετέχουν σ’ όλα τα πολιτειακά όργανα. Στη Σπάρτη υπάρχει δυαρχία, δυο βασιλείς με ισότιμη πολιτική εξουσία. Η γερουσία αποτελείται από ισόβια μέλη 28 συν τους δυο βασιλιάδες. Όλοι όσοι είναι πάνω από 60 χρονών έχουν εκπληρώσει τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις κι έχουν διακριθεί για το ήθος τους μπορούν να μετέχουν σ’ αυτή. Στην Απέλλα συμμετέχουν όλοι οι Σπαρτιάτες άνω των 30 ετών. Η συνέλευση αυτή απλά επικύρωνε «δια βοής» τα προβουλεύματα της γερουσίας[46].
Δεύτερη κοινωνική ομάδα είναι οι περίοικοι. Υποτελής κάτοικοι της Λακωνίας που πλήρωναν φόρο στη Σπάρτη. Ζούσαν σε κοινότητες υπό δική τους διοίκηση και εξασκούσαν όλα τα επαγγέλματα. Η συμβίωσή τους με τους Σπαρτιάτες είναι αρμονική. Δεν έχουν πολιτικά δικαιώματα[47].
Η Τρίτη κοινωνική ομάδα είναι οι είλωτες. Αγροτικοί κρατικοί δούλοι ,καταγωγής ελληνικής. Ζουν σε ξεχωριστές κοινότητες και καλλιεργούν τη γη των Σπαρτιατών. Συμμετέχουν στο στρατό ως ψιλοί. Δεν έχουν πολιτικά δικαιώματα. Έξω από τα σύνορα της Σπάρτης ,όμως, αντιμετωπίζονται ως ελεύθεροι ,από τους υπόλοιπους Έλληνες [48]. Ο Todd αναφέρει πως ανάμεσα των κυριών τους και των ιδίων υπήρχε αντιπαλότητα[49].
2.2Κλασική εποχή
Τον 5ο αι.π.χ. η Σπάρτη εισέρχεται σε μια περίοδο αλλαγών. Το σώμα των Ομοίων συρρικνώνεται εξ αιτίας του Πελοποννησιακού πολέμου. Ο ρόλος των εφόρων ενισχύεται σε βάρος της βασιλείας .Η πολιτική ισότητα ανάμεσα στους πολίτες ανατρέπεται .Το πολιτικό σώμα χάνει την ομοιογένειά του. Πολίτες λόγω οικονομικών παραγόντων εκτοπίζονται από το σώμα των Ομοίων. Μόνο οι πολίτες-οπλίτες καταλήγουν μεγαλοϊδιοκτήτες γης. Το πολίτευμα είναι στα χέρια των ολίγων και η πολεμική ιδιότητα εκχωρείται και σε άλλες κοινωνικές ομάδες [50]. Αυτές, λόγω της συμμετοχής τους στο στρατιωτικό έλλειμμα, αρχίζουν να διεκδικούν συμμετοχή στην πολιτική ζωή κι απόκτηση πολιτικών δικαιωμάτων. Είναι οι υπομείωνες ,πρώην όμοιοι που έχασαν τα πολιτικά τους δικαιώματα. Οι τρέσαντες οι οποίοι δείλιασαν στη μάχη. Οι τρόφιμοι ,ξένοι που συμμετείχαν στην αγωγή. Μόθακες που ήταν συνήθως τα νόθα παιδιά των ομοίων και οι νεοδαμώδεις ,είλωτες που είχαν ανταμειφθεί για την προσφορά τους στο κράτος[51]. Τον 4ο αι.π.χ. ο νόμος του Επιταδέα επιτρέπει σε κάθε Σπαρτιάτη να μεταβιβάζει τον κλήρο του όπως αυτός επιθυμούσε[52] .
Συμπέρασμα
Ανεξάρτητα από τις διαφορές των δυο πόλεων, Αθήνας και Σπάρτης υπήρχε μια σαφής ομοιότητα. Η διακυβέρνησή τους στηριζόταν σε ένα σύστημα μειοψηφίας που το αποτελούσαν μόνο άρρενες πολίτες. Οι πολεμική και πολιτική αρετή ήταν κοινή επιδίωξη . Ο στόχος ωστόσο ήταν η ελευθερία. Οι πολίτες των δυο πόλεων υπάκουαν στους νόμους ,σέβονταν τους θεσμούς. Η ελευθερία και τα δικαιώματα οριοθετούνται και απορρέουν μέσα απ’ την πόλη[53]. Για τους αρχαίους Αθηναίους και Σπαρτιάτες η ελευθερία αυτή αποκτιόταν μέσα από συνεχείς αγώνες και εξαρτιόταν άμεσα απ’ αυτούς. Τίποτα δεν αποτελούσε πανάκεια και δεν χαριζόταν ως φυσικό δικαίωμα .


________________________________________
[1] Α.Μήλιος, «Γέννηση και εξέλιξη της αρχαίας ελληνικής πόλης», στο Δημόσιος και Ιδιωτικός Βίος στην Ελλάδα Ι:Από την Αρχαιότητα έως και τα Μεταβυζαντινά Χρόνια, Ε.Α.Π., Πάτρα ,2000, σελ.26
[2] στο ίδιο σελ.82
[3] S.C.Todd, «Δημοκρατία, Ολιγαρχία και κατανομή της εξουσίας» ,στο Αθήνα και Σπάρτη, μτφρ.Χ.Φαράκλας, Καρδαμίτσα, 2005,σελ. 54
[4] στο ίδιο, σελ.53
[5] ο.π., Ν.Μπιργαλιάς, «Γενικά χαρακτηριστικά της αριστοκρατικής κοινωνίας την αρχαϊκή εποχή (8ος -6ος αι. π.χ.», στο Δημόσιος και Ιδιωτικός Βίος στην Ελλάδα Ι:Από την Αρχαιότητα έως και τα Μεταβυζαντινά Χρόνια, σελ131.
[6],στο ίδιο.,σελ.118
[7] στο ίδιο, σελ.120-121
[8] στο ίδιο, σελ.119
[9] στο ίδιο, «Πολιτική και Κοινωνία στην Αρχαϊκή και κλασική Αθήνα», σελ.131
[10] στο ίδιο, σελ.132
[11] στο ίδιο,σελ.133
[12] στο ίδιο
[13] στο ίδιο
[14] στο ίδιο, σελ.134
[15] στο ίδιο,σελ.135
[16] Ν.Μπιργαλιάς, «Πολιτική και Κοινωνία στην Αρχαϊκή και κλασική Αθήνα », στο Δημόσιος και Ιδιωτικός Βίος στην Ελλάδα Ι:Από την Αρχαιότητα έως και τα Μεταβυζαντινά Χρόνια, σελ136
[17] στο ίδιο, σελ.137-138
[18] στο ίδιο, σελ.140
[19] στο ίδιο,σελ.140-141
[20] στο ίδιο, σελ.141
[21] στο ίδιο, Ν.Μπιργαλιάς, ,«Πολιτική και Κοινωνία στην Αρχαϊκή και κλασική Αθήνα », σελ.144-145
[22] στο ίδιο, σελ.146
[23] S.C.Todd, «Δημοκρατία, Ολιγαρχία και κατανομή της εξουσίας» ,στο Αθήνα και Σπάρτη, μτφρ.Χ.Φαράκλας, Καρδαμίτσα, 2005,σελ.54-55
[24] ο.π., Ν.Μπιργαλιάς, σελ. 147
[25] στο ίδιο., Ν.Μπιργαλιάς, σελ. 147
[26] στο ίδιο, σελ.152
[27] στο ίδιο, σελ.155
[28] ο.π., S.C.Todd, σελ.56
[29] ο.π., Ν.Μπιργαλιάς, σελ 157
[30] στο ίδιο, σελ.163-164
[31] M.M.Austin –P.Vidal- Naquet, «Η Κλασική Αθήνα», στο Οικονομία και Κοινωνία στην Αρχαία Ελλάδα, μτφρ.Τ.Κουκουλιός, Δαίδαλος Ι.Ζαχαρόπουλος , Αθήνα, 1998,σελ.147
[32] ο.π., S.C.Todd, σελ.54-55
[33]ο.π. M.M.Austin ,σελ.150
[34] στο ίδιο, σελ. 147
[35] στο ίδιο,σελ.151
[36] στο ίδιο, σελ. 148
[37] ο.π., Ν.Μπιργαλιάς, «Πολιτική και Κοινωνία στην Αρχαϊκή και κλασική Σπάρτη», στο Δημόσιος και Ιδιωτικός Βίος στην Ελλάδα Ι:Από την Αρχαιότητα έως και τα Μεταβυζαντινά Χρόνια, σελ170
[38] στο ίδιο, σελ.170
[39] στο ίδιο,σελ. 174
[40] P.Cartledge, «Εισαγωγή», Οι Σπαρτιάτες μια επική ιστορία, μτφρ.Α.Φιλιππάτος. Λιβάνη ,Αθήνα ,2004, σελ.31-32
[41] ο.π., Ν.Μπιργαλιάς,σελ.202
[42] ο.π., Ν.Μπιργαλιάς,σελ179
[43]στο ίδιο,σελ180
[44]στο ίδιο,σελ183
[45]στο ίδιο,σελ..177-178
[46] στο ίδιο,σελ.197
[47] στο ίδιο, σελ. 186
[48] στο ίδιο,σελ.187-188
[49] ο.π.,S.C.Todd, «Δημοκρατία, Ολιγαρχία και κατανομή της εξουσίας» ,στο Αθήνα και Σπάρτη,σελ.64
[50] ο.π., Ν.Μπιργαλιάς,σελ191
[51] στο ίδιο.,σελ.192-195
[52] στο ίδιο,σελ.196
[53] στο ίδιο,σελ.184