19ος αιώνας. Η Ευρώπη αναμορφώνεται μετά κι από την αποτυχημένη προσπάθεια του Ναπολέοντα στο Βατερλό. Στο συνέδριο στη Βιέννη το 1815 αποφασίζεται η κοινή ειρηνική πορεία των ευρωπαϊκών δυνάμεων .Καθιερώνεται ένα σύστημα συνεργασίας και πολιτικής αλληλεγγύης ,η «Ιερά Συμμαχία». Μέλημα της Συμμαχίας η διατήρηση των καθεστώτων των χωρών-μελών , η κοινωνική γαλήνη και η πολιτική τους σταθερότητα .Επιπλέον «η αρχή της ισορροπίας μεταξύ των δυνάμεων θα απέτρεπε τους μεταξύ τους πολέμους».Με την Παλινόρθωση του Παλαιού καθεστώτος οι επαναστατικές ιδέες σε πρακτικό επίπεδο υποχωρούν και τη θέση τους λαμβάνει το κίνημα του ρομαντισμού .Το συναίσθημα , βασικό συστατικό του νέου κινήματος, κατακλύζει τις νέες φιλελεύθερες ιδέες και παραγκωνίζει την «παντοδυναμία του ορθού λόγου».Κορυφαίος εκπρόσωπος του κινήματος είναι ο ποιητής λόρδος Μπάιρον , προσωπικότητα που έμελλε να διαδραματίσει σπουδαίο ρόλο στην Ελληνική Επανάσταση.
Μέσα από μια σειρά γεγονότων, επαναστάσεων, επιρροών από ιδεολογικά ρεύματα με σημαντικότερο εκείνου του Διαφωτισμού, τα ευρωπαϊκά εθνικά κράτη, αποκτούν κοινή ταυτότητα και χαρακτηριστικά συνθέτοντας έτσι για πρώτη φορά την έννοια της Ευρώπης .Ο σύγχρονος κόσμος αρχίζει να γεννιέται.
Η Ελλάδα παρακολουθεί, την αρχική φάση του ιδιόμορφου αυτού ευρωπαϊκού φαινομένου, από απόσταση και υποχρεωτικά -λόγω συνθηκών- αμέτοχη. Ο δυνάστης της , η Οθωμανική Αυτοκρατορία καταπνίγει τα όποια ανοργάνωτα ξεσπάσματά της. Έλληνες με ευρωπαϊκού τύπου ανατροφή και πολιτική ζύμωση αναλαμβάνουν να οργανώσουν την Επανάσταση των ραγιάδων προσπαθώντας να συγκαταλέξουν την Ελλάδα στον ευρύτερο χώρο της ευρωπαϊκής ηπείρου. Η αποτίναξη του τούρκικου ζυγού αποτελούσε το πρώτο βήμα και η Γαλλική Επανάσταση με τη «Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη» νομιμοποιούσε την εφαρμογή του. Επίσης η στροφή των ευρωπαίων μοναρχών στα γράμματα και στις τέχνες παραχώρησε ένα επιπλέον κίνητρο στους Έλληνες να διεκδικήσουν «την ελευθερία τους στο όνομα της αρχαίας δόξας». Ο νεοελληνικός διαφωτισμός με εκπροσώπους κάποιες σημαντικές παρουσίες με εξαιρετικές ικανότητες όπως του Κοραή , του Ψαλίδα,κ.α, δημιούργησαν τις κατάλληλες συνθήκες που συνέβαλλαν εν καιρώ στη δημιουργία ενός σύγχρονου απελευθερωμένου κράτους. Ο δρόμος για ανεξαρτησία είχε πια χαραχτεί. Ένας δρόμος όμως γεμάτος από πολυποίκιλες δυσκολίες .Πολιτικές σκοπιμότητες που προέρχονταν είτε από το εξωτερικό ,είτε από το εσωτερικό της χώρας. Γενική ανικανότητα και ανοργανωσιά σε πολιτικό και στρατιωτικό επίπεδο. Δυσμενής οικονομική κατάσταση ,εμφύλιες διαμάχες κι επιπλέον, ένας αντίπαλος, όπως η Οθωμανική αυτοκρατορία, αρκετά ισχυρός.
Μόνο εκείνη η άκρατη θέληση του απλού λαού για ελευθερία που εκφράστηκε μέσα από τους αγώνες του και την αυταπάρνηση της ίδιας του της ζωής ,στάθηκαν εν κατακλείδι τα αίτια που σηματοδότησαν το αίσιο αποτέλεσμα.
Το Ελληνικό Κράτος δημιουργήθηκε και αναπλάστηκε μέσα από τη διαδικασία των εθνικών συνελεύσεων. Στην εργασία θα εξεταστούν τα γεγονότα ξεχωριστά και κατανεμημένα σε περιόδους από το 1821 έως το 1864. Η προσοχή εστιάζεται στο πολιτικοκοινωνικό περιβάλλον που συνέθετε την ανάγκη ύπαρξης αυτών των εθνοσυνελεύσεων και φυσικά τα αποτελέσματά τους.
Nεοελληνικός διαφωτισμός
Σε μια χώρα που μαστιζόταν από την αμάθεια το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού της, το πολεμικό υλικό, χωρίς αξιόλογο οικονομικό υπόβαθρο, την έλλειψη επαφής γενικά με την πρόοδο και τον υπόλοιπο κόσμο, ήταν δύσκολο επίτευγμα η οργάνωση μιας επανάστασης. Ακόμα κι αν αυτός ο αγώνας ήταν συνυφασμένος με την έννοια του Δικαίου. Έπρεπε αρχικά ο υπόδουλος Έλληνας να επιμορφωθεί , να γνωρίσει την καταγωγή του ,να πιστέψει στις δυνατότητές του ,να μάθει τον τρόπο πως ν’ αντιμετωπίσει τον εχθρό του με στόχο την τελική νίκη. Το ρόλο του επιμορφωτή και του οργανωτή ανέλαβαν ιδιώτες. Έλληνες και ξένοι. Δυτικόφρονες διανοούμενοι που πίστεψαν πως θα μπορούσε η μικρή Ελλάδα ν’ αποκτήσει ξανά την αυτοκυριαρχία της .Διαποτισμένοι από τα πολιτικο- ιδεολογικά ρεύματα του Διαφωτισμού στην Ευρώπη εισήγαγαν το νόημα της κλασικής παιδείας εστιάζοντας την προσοχή τους στην εθνολογική και πολιτισμική σύνδεση των νεότερων Ελλήνων με τους αρχαίους. Πολλοί απ’ αυτούς ήταν Έλληνες οι οποίοι είχαν διασκορπιστεί σε όλη την Ευρώπη ξεφεύγοντας από το δυναστικό κράτος της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Μιας αυτοκρατορίας που φάνταζε μεσαιωνική στα μάτια των ευρωπαϊκών κρατών κι εμπόδιο στο όραμά τους για μια κοινωνία με σύγχρονο πρόσωπο. Σημαντικό ρόλο στην έναρξη του αγώνα για ανεξαρτησία έπαιξε η μυστική φιλική εταιρεία που αρχικά είχε τον τίτλο «Ελληνόγλωσσον Ξενοδοχείον» και στο σύνολό της αποτελούνταν από φαναριώτες. Οι Ηπειρώτες Αθανάσιος Τσακάλωφ και Νικόλαος Σκουφάς μαζί με τον Ξάνθο και τον Αναγνωστόπουλο προσπάθησαν να μυήσουν κι άλλους και να οργανώσουν μεγάλο μέρος του Έθνους ,με στελέχη σε κάθε Επαρχία.
Ωστόσο η πλήρης αποδοχή του Διαφωτισμού προσέκρουσε σε πολλά εμπόδια και η φθίνουσα πορεία του στην ελληνική σκέψη, διαπιστώνεται στη «σταδιακή υποχώρηση των φιλελεύθερων πολιτειακών αιτημάτων» στα συνταγματικά σχέδια που ψηφίστηκαν από τις πέντε Εθνοσυνελεύσεις. Οι ερμηνείες ποικίλουν. Κάθε επανάσταση είναι πολυσύνθετη όσον αφορά τις αιτίες που την προκαλούν και ποικιλόμορφη όσον αφορά τη μορφή που εκείνη αποκτά στην πορεία. Η ελληνική επανάσταση υπήρξε σε μεγάλο βαθμό μια αγροτική εξέγερση. Μέσα όμως σε ένα πλαίσιο όπου πάσης φύσεως συμφέροντα διαφάνηκαν στο προσκήνιο οι έντονες κοινωνικές συγκρούσεις ήταν αναπόφευκτες. Αποτέλεσμα ήταν και οι δυο εμφύλιοι πόλεμοι στα 1823-1824. Η αντιμαχία υπήρξε ορατή ανάμεσα στις νέες ιδεολογικές επιδιώξεις ενός πολιτικού φιλελευθερισμού που οραματιζόταν τη δυνατότητα του απλού πολίτη να απαιτεί μερίδιο εξουσίας και τη δυνατότητα κατοχής γης ενάντια στα παγιωμένα συμφέροντα των ισχυρών ομάδων που προσπαθούσαν να διατηρήσουν τα κεκτημένα αλλά και ταυτόχρονα προσδοκούσαν «να αντικαταστήσουν τους Οθωμανούς στην άσκηση της εξουσίας» . Η αντίληψη του Διαφωτισμού ορατή σ’ όλη τη διάρκεια του αγώνα μόνο στις ηθικές φυσιογνωμίες της ελληνικής πολιτικής που «καθοριζόταν από μια πανταχού παρούσα και γεμάτη επίκληση της αυταπάρνησης και του πατριωτισμού ,ο οποίος αναμενόταν να μεταβάλλει τους απλούς θνητούς σε ήρωες».
Η τυπική εγκατάλειψη, τελικά, των επιδιώξεων του «φιλελεύθερου εθνικισμού του Διαφωτισμού» οριοθετήθηκε από τη σύναψη της συνθήκης της 7 Μαΐου 1832 όπου οι τρεις προστάτιδες δυνάμεις (Βρετανία , Γαλλία και Ρωσία ) αντίθετα με την ιδεολογία της Ελληνικής Επανάστασης επέβαλαν τη λύση της μοναρχίας ως τη μοναδική ελπίδα που «θα έσωζε τη χώρα από το χάος».
Α΄ περίοδος (1821-1832)
Η Ελληνική επανάσταση ξέσπασε αρχικά στην Πελοπόννησο το Μάρτη του 1821. Οι συνθήκες ήταν ευνοϊκές και γρήγορα η επανάσταση γενικεύτηκε. Ο έντονος πόθος των σκλαβωμένων για ανεξαρτησία μαζί με την πεποίθηση που δημιουργήθηκε από την «προθυμία με την οποία ανέλαβε την αρχηγία ο Αλέξανδρος Υψηλάντης» αναπτέρωσαν το ηθικό των Ελλήνων. Η πίστη πως πίσω από την «αόρατη αρχή» κρυβόταν η μεγάλη Ρωσία γέμισε με ελπίδες και δύναμη τις ψυχές του υπόδουλου έθνους. Η φήμη της ρώσικης βοήθειας στήριξε στα πρώτα της βήματα την εξέγερση. Ο Στρογόνωφ στις 4/16 Απριλίου αποδοκίμασε τον Υψηλάντη και ξεκαθάρισε πως η Ρωσία δε συμμετείχε καθόλου στο επαναστατικό κίνημα .Όμως το «τέχνασμα της φιλικής εταιρείας είχε ριζώσει βαθιά στα σπλάχνα του λαού και οι προκαταλήψεις των πολλών πιο εύκολα φυτρώνουν παρά ξεριζώνονται».
Υπήρχαν κι άλλοι λόγοι φυσικά που η επανάσταση γενικεύθηκε. Τη περίοδο εκείνη ο Χουρσίτ πασάς αναχωρεί από την Πελοπόννησο .Ο εμφύλιος πόλεμος ανάμεσα στο Μαχμούτ και τον Αλή πασά που μαινόταν στον βορά τον αναγκάζει μαζί με το στρατό του να προστρέξουν για βοήθεια. Έτσι ανακουφίζεται η περιοχή από έναν ιδιαίτερα ικανό, δραστήριο και έμπειρο εχθρό όπως ήταν ο Χουρσίτ. Η εμφύλια διαμάχη των Οθωμανών απασχολεί όλο το έτος του 1821 και επιτρέπει στους Έλληνες να οργανωθούν καλύτερα και πιο αποτελεσματικά. Επίσης η αν και αποτυχημένη προσπάθεια του Υψηλάντη να ξεκινήσει η επανάσταση από τη Μολδοβλαχία ανάγκασε την τούρκικη κυβέρνηση να ενισχύσει τις φρουρές της στο Δούναβη και να εστιάσει την προσοχή της εκεί. Ο σουλτάνος αντιμετώπιζε γενικά πολλά εσωτερικά προβλήματα . Ο πασάς της πτολεμαίδας είχε κι αυτός επαναστατήσει .Οι Δρούζοι είχαν ξεσηκωθεί κι απ’ την ανατολή ο σάχης της Περσίας απειλούσε την αυτοκρατορία.
Μέσα σ’ αυτή τη συγκυρία γίνεται μια απόπειρα συνένωσης κάποιων δυνάμεων με τη παρακίνηση του ηγεμόνα της Μάνης Πετρόμπεη. Ο Πέτρος Μαυρομιχάλης προελαύνει και κυριεύει την Καλαμάτα στις 23 Μαρτίου του 1821. Μαζί με τους προεστούς ιδρύει την Μεσσηνιακή Γερουσία .Στις 28 υπογράφει ο ίδιος ως αρχιστράτηγος και τα υπόλοιπα μέλη της Γερουσίας μια διακήρυξη που στέλνεται στα ευρωπαϊκά κράτη. Αργότερα στις 26 στη Μονή Καλτεζών υπογράφεται μια πιο γενική πράξη που καθιστούσε τη Γερουσία εκπρόσωπο όλης της Πελοποννήσου. Στις 19 Ιουνίου ο Δημήτριος Υψηλάντης περνά στο Άστρος κι ενώνεται με το στρατό που πολιορκεί την Τρίπολη. Γίνεται αμέσως δεκτός και ορίζεται γενικός πληρεξούσιος. Η πρότασή του όμως ν’ αναλάβει την αρχιστρατηγία και να συνεργαστεί με ένα εμμέσως εκλεγμένο σώμα από τις επαρχίες που θα ονομαζόταν Βουλή, βρήκε αντίθετους τα μέλη της Γερουσίας. Η σύγκρουση ήταν αναπόφευκτη. Τελικά η Γερουσία συμφωνεί αλλά θέτοντας και τους δικούς της όρους. Αυτό που ουσιαστικά ήθελε ήταν να επεμβαίνει σε όλες τις πολιτικές αποφάσεις αλλά και στις στρατιωτικές επιχειρήσεις. Τα δυο μέρη έτσι βρίσκονταν σε μια συνεχή αντιπαράθεση.
Η Γερουσία ενισχύθηκε με την εμφάνιση ενός πολιτικού που υπήρξε «ο αντίποδας του Υψηλάντη». Ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος. Ένας πολιτικός ο οποίος «διαδραμάτισε καταλυτικό ρόλο όσο κανένας άλλος στην τύχη του Έθνους».Αφού «εδραίωσε την επιρροή του στη Δυτική Στερεά» συμμάχησε με τους προεστούς της Πελοποννήσου στην κατάλυση της εξουσίας του Υψηλάντη και στη ψήφιση ενός «πολυαρχικού πολιτεύματος» το οποίο θα εμπόδιζε ουσιαστικά τη συγκρότηση μιας πραγματικής κυβέρνησης.
Α΄ ΕΘΝΟΣΥΝΕΛΕΥΣΗ
Στις 20-12-1821 στην Επίδαυρο συνέρχεται ύστερα από τις συντονισμένες ενέργειες και προσπάθειες των διάφορων τοπικών παραγόντων , η Α΄ Εθνική Συνέλευση. Οι αντιπρόσωποι είχαν σχεδόν διοριστεί με μάλλον αυθαίρετο τρόπο μα ωστόσο κανείς δεν αμφισβήτησε την νομιμότητά τους. Ο Μαυροκορδάτος ορίστηκε πρόεδρος της συνέλευσης κι ο Υψηλάντης απλά έμεινε από απόσταση(βρισκόταν στην Κόρινθο) θιασώτης των γεγονότων χωρίς να συμμετέχει σ’ αυτά. Ο Μαυροκορδάτος εκμεταλλευόμενος τη δυσαρέσκεια και την αντιπαλότητα ανάμεσα στους προεστούς και τους στρατιωτικούς επιμελείται στην δημιουργία του Οργανικού Νόμου ο οποίος ήταν κι ο συνταγματικός χάρτης του νέου κράτους. Αυτός ο χάρτης που στηριζόταν στον Οργανισμό της Δυτικής Χέρσου Ελλάδας ουσιαστικά προετοίμαζε το έδαφος «να υποδεχθεί τον οποιοδήποτε μονάρχη» που θα όριζε η Δύση.Για να «εξευμενίσουν» επιπλέον την Ιερή Συμμαχία οι συμμετέχοντες αποφάσισαν να αποποιηθούν τα σύμβολα της Φιλικής Εταιρείας καθώς και την οποιαδήποτε αναφορά τους σ’ αυτήν. «Το γαλάζιο και το λευκό έγιναν τα χρώματα –σύμβολα της χώρας». Στη συνέλευση αυτή ορίστηκε Βουλευτικό ,Νομοτελεστικό και κυβέρνηση. Στην Συνέλευση αυτή κηρυσσόταν η πολιτική ύπαρξη και η ανεξαρτησία του Ελληνικού Έθνους κι ενώ ψηφίστηκε το Πρώτο Προσωρινό Πολίτευμα δεν έπαψε παράλληλα το καθεστώς και των τοπικών πολιτευμάτων.
Αυτός ο θεσμός θα καταργούνταν στην επόμενη Εθνοσυνέλευση .
Το κύρος του Οργανωμένου κράτους δέχτηκε ισχυρό πλήγμα μαζί με εκείνου του Μαυροκορδάτου ,στο Πέτα ,κοντά στην Άρτα. Τον Ιούλιο του 1822 ο στρατός του καταστράφηκε, από τον Κιουταχή. Η εμπιστοσύνη για τη νέα εξουσία , των ευρωπαϊκών προτύπων , και των τακτικών στρατευμάτων εξίσου ευρωπαϊκού τύπου καταρρακώθηκε.
Ο Άρειος Πάγος ,η πολιτική διοίκηση ,δηλαδή, ήρθε σε άμεση ρήξη με τους στρατιωτικούς . Επικεφαλής των στρατιωτικών ο Οδυσσέας Ανδρούτσος. Οι στρατιωτικοί αναλαμβάνουν ρόλο πολιτικό μια και δεν θεωρούν χρήσιμη μια διοίκηση που δε μπορεί να αντεπεξέλθει και να στηρίξει τα στρατιωτικά σώματα. Ο Δημήτριος Υψηλάντης στέκεται στο πλευρό των στρατιωτικών ξεδιπλώνοντας τα σύμβολα της φιλικής εταιρείας .Τα μέλη του Αρείου Πάγου εκ διώχνονται και οι απεσταλμένοι της κυβέρνησης δολοφονούνται.
Β΄ ΕΘΝΟΣΥΝΕΛΕΥΣΗ
Στο 1822 σημειώνονται κάποιες στρατιωτικές επιτυχίες όπως εκείνη της καταστροφής του στρατού του Δράμαλη στα Δερβενάκια και η παράδοση στους Έλληνες του Ναυπλίου. Όμως η Ευρώπη παραμένει αμέτοχη και η αδυναμία να στερεωθεί μια λειτουργική κεντρική εξουσία αποτελούν εμφανή αρνητικά στοιχεία για την πορεία της επανάστασης.
Η δεύτερη Εθνοσυνέλευση συνήλθε την Άνοιξη του 1823.Ο σκοπός της όμως και πάλι δεν έγινε δυνατόν να επιτευχθεί. Μέλημά της ήταν «η αναθεώρηση με τη μορφή της διόρθωσης των ατελειών του πολιτεύματος της Επιδαύρου που κατά τα άλλα παρέμεινε αμετάβλητο και ονομάστηκε Νόμος της Επιδαύρου».Άλλες αποφάσεις της ήταν να διατηρηθεί το Βουλευτικό και το Εκτελεστικό και να καταργηθούν οι τοπικές γερουσίες. Η θεμελίωση όμως ενός ενιαίου κράτους προσέκρουε στη σύγκρουση ανάμεσα στα ίδια αυτά σώματα , του Βουλευτικού και του Εκτελεστικού. Στην ίδια αυτή συνέλευση αποφασίστηκε η σύγκλιση νέας Γ΄ Εθνοσυνέλευσης για να αναθεωρηθεί εκεί πλέον ο Νόμος της Επιδαύρου. Η δυσκολία της χώρας να αποκτήσει μια στιβαρή κυβέρνηση ήταν ολοφάνερη. « Τα πάντα βούλιαζαν μέσα στην αυθαιρεσία και την ανοργανωσιά».
Β΄περίοδος (1832-1843)
Στην Ευρώπη τα μηνύματα της Γαλλικής Επανάστασης είχαν αποκτήσει μια ιδιαίτερη δυναμική που ούτε οι συμφωνίες της Ιερής Συμμαχίας μπορούσαν να υποσκελίσουν «ούτε και η παλινόρθωση των δυναστειών να πολεμήσουν». Η έννοια-ιδέα του πατριωτισμού ήταν διάχυτη καθώς και το ρεύμα του ρομαντισμού ολοένα και κέρδιζε έδαφος στη σκακιέρα των πλήθος ιδεών και πρακτικών που το παρελθόν κληροδότησε. Πολιτικοί και κοινωνικοί πρόσφυγες κατακλύζουν τη γηραιά ήπειρο προκαλώντας το γενικό αίσθημα των πολιτών της. Οι ξεριζωμένοι πολιτικοί εξόριστοι ξυπνούν μνήμες από το πρόσφατο παρελθόν και κερδίζουν τη συμπάθεια του απλού λαού .Μέσα σ’ αυτούς πάρα πολλοί Έλληνες οι οποίοι ξεφεύγοντας από τη σκλαβιά της πατρίδας τους δραστηριοποιήθηκαν μακριά της για τον ίδιο σκοπό. Την απόκτηση ξανά της ελευθερίας της χώρας τους, βοηθώντας συγκεκριμένα τους μοχλούς οι οποίοι κινούσαν την επανάσταση εναντίον του δυνάστη.
Η Ανατολή αποτελούσε πάντα ένα δέλεαρ για τους Ευρωπαίους . Ο μυστικισμός που ανέδυε γοήτευε τις σκέψεις τους. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία ήταν ένα εμπόδιο για τα όνειρά τους. Η αναχρονιστική και πρωτόγονη λειτουργία του κράτους τους -γνωστή στους Ευρωπαίους – τους δημιουργούσε αρνητικούς συνειρμούς. Οι Έλληνες εκμεταλλεύτηκαν δεόντως αυτή τους την τάση προς όφελος της επανάστασης. Το μεγαλύτερο όπλο όμως ήταν ο αρχαιοελληνικός πολιτισμός. Στην Ευρώπη υπήρχε έντονο το ενδιαφέρον για την κλασσική παιδεία της αρχαίας Ελλάδας. Αυτό εκκόλαψε το κίνημα του φιλελληνισμού που έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην απελευθέρωση της χώρας.
Παρόλα αυτά τα συμφέροντα των ευρωπαϊκών κρατών ήταν εκείνα που ουσιαστικά έπαιξαν το σημαντικότερο ρόλο. Το Ανατολικό Ζήτημα απασχόλησε και απασχολούσε για μεγάλο χρονικό διάστημα τους τέσσερις αντιπάλους ,τις τέσσερις μεγάλες δυνάμεις. Την Αγγλία, Ρωσία , Γαλλία και Αυστρία . Ο ανταγωνισμός των δυνάμεων δημιούργησε κατά καιρούς διαφορετικού είδους συνθήκες οι οποίες επηρέαζαν άμεσα το επαναστατικό κίνημα.
Η Ευρωπαϊκή αναγνώριση της υπόστασης του ελληνικού κράτους έγινε στις 4 Απριλίου του 1826 μετά από την επιτυχημένη συμφωνία ανάμεσα στην Αγγλία και τη Ρωσία και με πρωτοβουλία του υπουργού εξωτερικών της πρώτης , Κάνιγκ .Το Πρωτόκολλο της Πετρούπολης αναγνώριζε την ύπαρξη ελληνικού κράτους. Ακολούθησε η Συνθήκη του Λονδίνου (24-6-27) όπου οι ευρωπαϊκές δυνάμεις δηλώνουν την πρόθεσή τους να επέμβουν για τον τερματισμό της αιματηρής και επικίνδυνης αστάθειας στον ελληνικό χώρο. Στις 8 Οκτωβρίου 1827 υλοποιείται έμπρακτα κι η απόφαση τους . Στον κόλπο του Ναυαρίνου οι στόλοι των συμμάχων αντιμετώπισαν και νίκησαν τον τουρκο-αιγυπτιακό στόλο.
Η νίκη στο Ναυαρίνο επίσπευσε την άφιξη του Καποδίστρια.
Γ΄ ΕΘΝΟΣΥΝΕΛΕΥΣΗ
Στην Γ΄ Εθνοσυνέλευση που γίνεται με πρωτοβουλία του Κολοκοτρώνη στο Άστρος ο Καποδίστριας ανακηρύσσετε κυβερνήτης της Ελλάδος για εφτά χρόνια. Ο κόμης-Καποδίστριας παρά τους αρχικούς δισταγμούς του ανέλαβε τα χρέη κυβερνήτη. Κρατική μηχανή ανύπαρκτη, διάβρωση από τις συνεχείς εσωτερικές φιλονικίες , απουσία οικονομικών πόρων, διοικητικές προϋποθέσεις ,καμία. Κάποιες από τις δυσκολίες που είχε ν’ αντιμετωπίσει.
Το αντικείμενο της τρίτης εθνοσυνέλευσης ήταν η αναθεώρηση του προσωρινού πολιτεύματος και η ψήφιση νέου Συντάγματος. Η Γ΄ Εθνοσυνέλευση επανέλαβε τις εργασίες της στην Ερμιόνη και στην Τροιζήνα . Στις 4-5-1827 ψηφίστηκε στην Τροιζήνα το Πολιτικό Σύνταγμα της Ελλάδας «στο οποίο διακηρύσσεται και πάλι η αρχή της λαϊκής κυριαρχίας και υπογράφτηκε από τον Πρόεδρο της Εθνοσυνέλευσης Γεώργιο Σισίνη». Ο Ι. Καποδίστριας εισηγήθηκε στη βουλή την αναστολή του Συντάγματος. Κάτι που η βουλή αποδέχτηκε στις 18-1-1828. Ο κυβερνήτης θεωρούσε ανεφάρμοστο το τόσο άρτιο και φιλελεύθερο πολίτευμα που καθόριζε το Σύνταγμα της Τροιζήνας και είχε τους λόγους του. Εκτιμούσε πως «η ανώμαλη εσωτερική κατάσταση» δε επέτρεπε κάτι τέτοιο.Ο στόχος του επικεντρωνόταν στο να ενισχύσει την κυβερνητική εξουσία και οι αντίπαλες παρατάξεις να την αποδεχτούν ως δεδομένο. Γι αυτό το λόγο συγκεντρώνει τη νομοθετική και εκτελεστική εξουσία στα χέρια διαλύοντας την Εθνοσυνέλευση. Στη θέση της εγκαθιστά ένα εικοσιεπταμελές Πανελλήνιο Συμβούλιο αποτελούμενο, από ισχυρούς εκπροσώπους των εξεγερμένων περιοχών ,με αρμοδιότητες ωστόσο μόνο γνωμοδοτικές. Όσο για τη διοίκηση , η χώρα πια διαιρείται σε «τμήματα» και διορίζονται σε καθένα απ’ αυτά ένας επίτροπος. Ανασυντάσσει το στρατό και το στόλο. Τον καιρό εκείνο η τελική νίκη των Ρώσων ενάντια των Τούρκων από τον μεταξύ τους πόλεμο γεννά στις 14 Σεπτεμβρίου του1829 τη Συνθήκη της Αδριανούπολης. «Με αυτή κατοχυρωνόταν η παραχώρηση της Στερεάς και της Εύβοιας στην Ελλάδα». Έτσι οι πιέσεις του άρχοντα Καποδίστρια προς τη Δύση για διεύρυνση των ορίων του έθνους τελικά αποκτούν υπόσταση. Μετά το πρωτόκολλο του Λονδίνου (3-2-1830) όπου αναγνωρίζεται η πλήρη ανεξαρτησία του ελληνικού κράτους ακολουθεί η Συνθήκη της 7ης Μάιου ανάμεσα στους Βαυαρούς και στις μεγάλες δυνάμεις την οποία ο Καποδίστριας δεν πρόλαβε να δει να εφαρμόζεται. Ήταν ήδη νεκρός.
Ο Καποδίστριας κυβέρνησε συγκεντρωτικά. Ο τρόπος της διακυβέρνησής του υπήρξε απολυταρχικός. Η στάση του αυτή προκάλεσε την αντιπάθεια ιδιαίτερα εκείνων των προκρίτων της Μάνης που έγιναν άσπονδοι εχθροί του . Η άρνηση του κυβερνήτη να δεχτεί το αίτημα του Πανελληνίου Συμβουλίου που ζητούσε να αφαιρεθεί το δικαίωμα ψήφου από τους ακτήμονες και τους ετερόχθονες (όσους κατάγονταν δηλαδή από τα Επτάνησα ή από περιοχές που ακόμα δεν είχαν απελευθερωθεί) δημιούργησε νέους εχθρούς και σύγκρουση αναπόφευκτη.
Δ΄ ΕΘΝΟΣΥΝΕΛΕΥΣΗ
Ωστόσο το Μάιο και τον Ιούνιο γίνονται οι εκλογές στις επαρχίες και τον Ιούλιο συνέρχεται στο Άργος η Δ΄ Εθνοσυνέλευση. Με την ψήφιση του νέου προσωρινού πολιτεύματος και την αναστολή του Συντάγματος της Τροιζήνας παραχωρούνται στον Ιωάννη Καποδίστρια όλες οι εξουσίες. Η συνέλευση είχε παράλληλα εξουσιοδοτήσει τον κυβερνήτη να φροντίσει για την κατάρτιση σχεδίου οριστικού Συντάγματος . Αυτό θα υποβαλλόταν προς έγκριση στην νέα σύνοδο της Δ΄ Εθνικής Συνέλευσης .Το Σεπτέμβρη του 1831όμως ο Καποδίστριας δολοφονείται και η συνέλευση δε πραγματοποιείται. Οι αποφάσεις της συνέλευσης οδηγούσαν σε μια αυταρχικού τύπου διακυβέρνηση η οποία έφερε και νέους αντιπάλους στο προσκήνιο. Τους δημοκρατικούς. Ο Καποδίστριας παρόλα αυτά προσανατολιζόταν σε μια δημοκρατική διανομή των Εθνικών Γαιών γιατί πίστευε πως θα μπορούσε να μετατρέψει έτσι τον τόπο σε μια κοινωνικά σταθερή χώρα Φυσικά κάτι τέτοιο γνώριζε πολύ καλά πως θα σήμαινε και το στερέωμα της δικής του εξουσίας. Οι πρόκριτοι λογικά αντιδρούσαν .Αλλά και άλλες στάσεις και ξεσηκωμούς δυσαρεστημένων για διάφορους λόγους έπρεπε ο κυβερνήτης ν’ αντιμετωπίσει κατά καιρούς. Οι ελπίδες του για εξομάλυνση βασίζονταν πια στην νέα Ε΄ Εθνοσυνέλευση για την οποία ήδη είχε προκηρύξει εκλογές.
Γ΄περίοδος (1843-1864)
Στο πολιτικό προσκήνιο μετά τη δολοφονία του Καποδίστρια στις 27 Σεπτεμβρίου του 1831 στο Ναύπλιο ,από δυο μέλη της οικογένειας του Μαυρομιχάλη, εμφανίζεται ο ανήλικος γιος του βασιλιά της Βαυαρίας ,Όθωνας. Επιλογή των μεγάλων δυνάμεων, αφού θεώρησαν τους Έλληνες ανίκανους να πετύχουν την ενότητα και την ομόνοια που επιβαλλόταν να υπάρχει σε ένα κράτος. Με την άφιξή του Όθωνα στο Ναύπλιο σταμάτησε κι ο χαώδης εμφύλιος πόλεμος ανάμεσα στους καποδιστριακούς και των διάφορων κομματικών φατριών που μαινόταν μετά τη δολοφονία του Καποδίστρια .
Επικεφαλής της κρατικής εξουσίας τέθηκαν οι Βαυαροί σύμβουλοι επειδή ο Όθωνας ήταν ανήλικος. Οι εντάσεις στη χώρα που επικρατούσαν και στην εποχή του Καποδίστρια συνεχίστηκαν. Οι τοπικές κοινωνίες συνέχιζαν να είναι ανεξάρτητες κι αλληλοσυγκρουόμενες . Ο στόχος των Βαυαρών να ιδρύσουν ένα κράτος σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά πρότυπα και με βάση τις ιδέες του Διαφωτισμού έβρισκε μεγάλα εμπόδια στην υλοποίησή του. Η εκλογή του Όθωνα αρχικά έφερε την ομόνοια , τη διάλυση της αναρχίας και την ευταξία στην κυβέρνηση .Για την τελική μορφή του μοναρχικού καθεστώτος η ευθύνη βάραινε τις μεγάλες δυνάμεις. Μέσα από μυστικές διαπραγματεύσεις που έγιναν μεταξύ τους και διχογνωμίες αναγνώρισαν τελικά τον Όθωνα σαν τη μόνη αρχή και πηγή κάθε νόμου στην Ελλάδα. Καθιερώθηκε έτσι η απόλυτη μοναρχία . Κάθε λοιπόν «νομοθετική και υπέρτατη δικαστική» εξουσία «συγκεντρώθηκε στα χέρια της αντιβασιλείας». Τα δε Συντάγματα ήταν ή νομοθετικά ή νομοτελεστικά».
Η αντιβασιλεία εξέδωσε αμέσως μια προκήρυξη στο όνομα του Βασιλιά υπενθυμίζοντας στον ελληνικό λαό τα δεινά που έπαθε η Ελλάδα στο πρόσφατο παρελθόν καθώς και τους ηρωικούς αγώνες και τις θυσίες του, για την απόκτηση της ελευθερίας. Υποσχόταν δε τη δημιουργία ενός ευτυχισμένου μέλλοντος και ζητούσε για αυτό το λόγο τη συνδρομή όλων των Ελλήνων. Σ’ αυτή τη προκήρυξη τονιζόταν ο σεβασμός του Βασιλιά προς την ορθόδοξη εκκλησία και τους θεσμούς της. Έτσι ιδρύεται η Εκκλησία του ελληνικού βασιλείου με προστάτη της τον ίδιο το Βασιλιά.
Η αντιβασιλεία οργάνωσε συνάμα και την πολιτική διοίκηση του κράτους. Η Ελλάδα διαιρέθηκε σε νομαρχίες ,δήμους με τοπικά συμβούλια και δημάρχους διορισμένους από το βασιλιά .Φρόντισε επίσης να οργανώσει την ταχυδρομική υπηρεσία ,να συντάξει τον αστικό κώδικα, να ιδρύσει τη Γεωργική σχολή στην Τίρυνθα . Η εξουσία μερίμνησε ιδιαίτερα για την παιδεία του Έθνους. σχολεία ιδρύθηκαν, δημοτικά και γυμνάσια με κορύφωση την ίδρυση του ανώτατου διδακτηρίου, δηλαδή του Πανεπιστημίου.
Μέσα σ’ αυτή την πειθαρχημένη πολιτειακή και διοικητική τάξη αναπόφευκτο ήταν να υπάρχουν και αντιθέσεις και δυσαρέσκειες . Ήταν οι τάξεις των παλιών πολιτικών και στρατιωτικών . Το μεγαλύτερο κομμάτι του ελληνικού λαού αποζητούσε την ευνομία , την ησυχία .Τη δυνατότητα δηλαδή να εργάζεται και να ζει «υπό το κράτος των ασφαλών νόμων και διοικητικής τάξης» .Όμως υπήρχαν κάποιοι νοσταλγοί της εξουσίας του παρελθόντος χρόνου . Η μη άμεση συμμετοχή τους στα πολιτικά δρώμενα και οι φιλοδοξίες τους ,τους έφεραν αντιμέτωπους με την κρατική εξουσία.
Οι πιο μετριοπαθής αντίπαλοι της αντιβασιλείας ήταν οι Καποδιστριακοί. Λάτρεις των παραδοσιακών αξιών πρέσβευαν την αντίθεσή τους αρχικά με τον τρόπο που η ορθόδοξη εκκλησία διοικούνταν. Όλοι αυτοί οι νεωτερισμοί της Αντιβασιλείας καθώς και ως θεσμός η ίδια επειδή θεωρούνταν «ξενοκρατία» έπρεπε απλά να τερματιστούν. Δεν αποσκοπούσαν σε δυναμική παρέμβαση ούτε σε επαναστάσεις αλλά γνωστοποιούσαν τις θέσεις τους πως έπρεπε η εξουσία να περάσει στα χέρια του Όθωνα και οι αντιβασιλείς να εκδιωχθούν από τη χώρα. Οι Αντιβασιλείς προχώρησαν σε κάποιες πολιτικές κινήσεις με αποτέλεσμα να συλληφθούν στις 7 Σεπτεμβρίου του 1833 στο Ναύπλιο οι στρατηγοί Θ. Κολοκοτρώνης ,Δ. Πλαπούτας και Θ. Γρίβας. Μετά από επτά μήνες τους δόθηκε αμνηστία με απώτερο σκοπό να τους χρησιμοποιήσει εναντίον της επανάστασης της Μάνης. Το 1834 όμως ξανά με κάποιο πρόσχημα συλλαμβάνονται και πάλι οι δυο πρώτοι. Οδηγούνται στο δικαστήριο το οποίο τους καταδικάζει σε θάνατο χωρίς αποδείξεις ωστόσο και βασιζόμενο σε μια φημολογία. Η ποινή μεταβλήθηκε σε εικοσαετή κάθειρξη μα δεν την εκτίουν . Ένα χρόνο μετά ο Όθωνας δίνει πλήρη αμνηστία και τους αποκατέστησε στους βαθμούς και τα αξιώματα.
Αναλαμβάνοντας πια επίσημα την εξουσία ο Όθωνας εκδίδει μια προκήρυξη που μέσα σε όλα τα’ άλλα τονίζει την απόφασή του να ασπαστεί αυτός και η οικογένειά του τη θρησκεία των υπηκόων του.
Κάτω από το βασιλιά υπήρχε η κυβέρνηση που διεκπεραίωνε υπό τη σκέπη του πάντα τη διοίκηση του κράτους. Το 1834 με απόφαση του βασιλιά για πρώτη φορά ανατίθεται σε ελληνικά χέρια η κυβέρνηση. Στον Κωνσταντίνο Ζωγράφο. Τη θέση του αργότερα ανάλαβε ένας παλιός έμπειρος πολιτικός ,ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος.
ΤΑ ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΚΟΜΜΑΤΑ
Εκτός από το βασιλιά και την κυβέρνηση πολιτικό ρόλο και επιρροή είχαν και τα πολιτικά κόμματα. Τα κόμματα αυτά με καταβολές από τα χρόνια της φιλικής εταιρείας διαμορφώθηκαν μέσα στα πλαίσια των εθνικών συνελεύσεων. Γενικά υπήρξαν ανοργάνωτα ,χωρίς καταστατικό και επίσημα μέλη. Υπήρξαν όμως τόσο καλά στεριωμένα μέσα στην κοινωνική δομή της χώρας που αποτελούσαν ένα αναπόσπαστο κομμάτι της. Η φυσιογνωμία τους δε θα μπορούσε φυσικά να συγκριθεί με αυτή των σημερινών στην εποχή μας. Εκείνα «αποτελούσαν
συνέχεια δικτύων συγγένειας , οικονομικής αλληλεξάρτησης ή τοπικών συμφερόντων ενώ εν μέρει διεύρυναν ,εξειδίκευαν ή και μετασχημάτιζαν αυτά τα δίκτυα». Επηρέαζαν πολύ συχνά την πολιτική ζωή του τόπου με τις μεταβαλλόμενες συμμαχίες τους. Την ονομασία τους την είχαν αποκτήσει από τους «δεδηλωμένους τους διπλωματικούς και πολιτισμικούς προσανατολισμούς των οπαδών τους».
Τα τρία κόμματα και οι στρατιωτικοί την 3η Σεπτεμβρίου 1843 αναγκάζουν τον Όθωνα στην παραχώρηση συντάγματος. Έτσι προκηρύσσονται εκλογές για την ανάδειξη εθνοσυνέλευσης. Οι εργασίες της αρχίζουν τον Νοέμβριο και τελειώνουν το Μάρτιο του 1844 με την ψήφιση του συντάγματος. Τα Σύνταγμα αυτό στηρίχτηκε στο γαλλικό Σύνταγμα του 1830 και αναγνώριζε «αξιόλογες εξουσίες στο Στέμμα». Το σημαντικό ήταν βέβαια πως προστάτευε βασικές πολιτικές ελευθερίες. Τα δικαιώματα του βασιλιά και των πολιτικών παραγόντων υπαγορεύονταν στο εξής από το Σύνταγμα. Ήταν η απαρχή της συνταγματικής μοναρχίας.
Με τον καιρό και με φορείς πολλές φορές τα πολιτικά κόμματα εκφράζονταν διάφορες ιδεολογικές απόψεις .Η πιο σημαντική και με την οποία όλα τα πολιτικά κόμματα συμφωνούσαν ήταν του αλυτρωτισμού: όλοι οι Έλληνες που ήταν ακόμα κάτω από την ηγεμονία των Οθωμανών έπρεπε να απελευθερωθούν. Η Μεγάλη Ιδέα είχε πια γεννηθεί. Τα κόμματα υποστήριζαν εξίσου τα συμφέροντα των αγωνιστών της επανάστασης τα οποία έρχονταν σε αντίθεση με κείνα της βασιλικής εξουσίας. «Επίσης τάσσονταν υπέρ της ανεξαρτησίας και της ενότητας του κράτους και της συνταγματικής διακυβέρνησης». Το φιλελεύθερο αυτό πολιτικό πλαίσιο που δημιουργήθηκε σταδιακά αναπτύχθηκε κι οδήγησε στην έξωση του Όθωνα από την Ελλάδα.
Το 1859 αναλαμβάνει η κυβέρνηση του Μιαούλη. Αναβρασμός επικρατεί .Η λαϊκή αγανάκτηση ενάντια στον αυταρχισμό της κυβέρνησης ήταν έκδηλη. Οι στρατιωτικοί πρωτοστατούν στη Στάση του Ναυπλίου . Ο βασιλιάς αποτυγχάνει στο σχέδιό του που βασιζόταν σε επιχειρήσεις αλυτρωτικού χαρακτήρα και σκοπό είχε να στρέψει την προσοχή του λαού από τα εσωτερικά προβλήματα. Οι εξεγέρσεις συνεχίζονται σε πολλές πόλεις. Στην Αθήνα οι εξεγερμένοι κηρύττουν τον Όθωνα έκπτωτο, αναθέτουν την εξουσία σε μια προσωρινή κυβέρνηση και συγκαλούν εθνοσυνέλευση με σκοπό την επιλογή του νέου ηγεμόνα και την επεξεργασία του νέου Συντάγματος.
Ο Όθωνας προτιμά να μην εξαπολύσει «αδελφοκτόνο πόλεμο» υποκύπτει στην Επανάσταση του 1862 κι επιστρέφει στο Μόναχο.
Στις 10 Δεκεμβρίου του 1862 άρχισαν οι εργασίες της Β΄ Εθνικής Συνέλευσης. Ο ελληνικός θρόνος κηρύχτηκε «εν χηρεία» και ενέκρινε την εκλογή -με την οποία συμφωνούσε κι ο λαός- του Αλφρέδου , δευτερότοκου γιου της βασίλισσας της Μ. Βρετανίας και Ιρλανδίας . Αυτός όμως δε δέχτηκε γιατί σύμφωνα με το πρωτόκολλο του Λονδίνου απαγορευόταν γόνοι των βασιλικών οικογενειών από τις τρεις Μεγάλες Δυνάμεις να ανέλθουν στον ελληνικό θρόνο. Για αυτό το λόγο στις 18-3-1863 και μετά από την πρόταση του Πρωθυπουργού Ζην. Βάλβη, η εθνοσυνέλευση εκλέγει συνταγματικό βασιλιά των Ελλήνων τον πρίγκιπα Γεώργιο ,δευτερότοκο γιο του βασιλιά της Δανίας Γουλιέλμου . Στο Λονδίνο υπογράφεται έτσι μια συνθήκη από τη Δανία , Αγγλία ,Γαλλία και Ρωσία στην οποία αναφέρεται ανάμεσα σε άλλα πως η Ελλάδα θα ήταν ένα κράτος μοναρχικό , ανεξάρτητο και συνταγματικό. Σημαντική ήταν και η απόφαση για παραχώρηση της Επτανήσου στην Ελλάδα. Οι διάδοχοι θα ασπάζονταν επίσης τα δόγματα της ορθόδοξης Ανατολικής Εκκλησίας.
Η κατάρτιση τελικά του Συντάγματος κράτησε έναν ολόκληρο χρόνο .Με το Σύνταγμα του 1864 καθιερώνεται η Βασιλευόμενη δημοκρατία. Ο βασιλιάς ορίζεται Ανώτατος Άρχοντας ενώ κυρίαρχο όργανο είναι ο λαός από τον οποίο πηγάζουν όλες οι εξουσίες. Η διάρκεια αυτού του Συντάγματος ήταν σαράντα επτά χρόνια κι υπήρξε το μακροβιότερο πολίτευμα. Στη πραγματικότητα ο Γεώργιος Α΄ συμπεριφέρθηκε σαν μονάρχης συνταγματικής μοναρχίας κι όχι σαν βασιλευόμενης δημοκρατίας.
*********
Οι μαχητές της Επανάστασης εκπλήρωσαν το καθήκον τους και στη στεριά και στη θάλασσα με τρόπο αντάξιο του σκοπού που επιδίωκαν. Το αξιοθαύμαστο είναι πως κατά τη διάρκεια αυτού του αγώνα η Ελλάδα δε μπόρεσε ν΄ αποκτήσει τη σταθερή κυβέρνηση που θα μπορούσε να διευκολύνει το έργο της επανάστασης. Έλειπαν οι κατάλληλοι άντρες για την πραγματοποίηση αυτού του σκοπού. Οι προεστοί είχαν κάποια γνώση από διοίκηση αλλά όχι από διακυβέρνηση ενός κράτους. Ντόπιοι ή ξένοι δε κατάφεραν ικανοί ν’ αποφύγουν τις εσωτερικές διαμάχες και τους εμφύλιους πολέμους . Τα πολιτεύματα και οι κυβερνήσεις της επανάστασης αποδείχτηκαν απλοί συμβιβασμοί . Στο πολιτικό προσκήνιο αναδείχτηκαν άνθρωποι που η φιλοδοξία τους υπερίσχυε των ικανοτήτων τους και της πραγματικής τους αξίας .
Η έκδηλη αδυναμία του νέου κράτους να ισχυροποιηθεί και να ενοποιηθεί οδήγησε στη λύση του αδιεξόδου από τρίτους παράγοντες του εξωτερικού. Ο λαός δεν είναι άμοιρος ευθυνών και δε φταίνε πάντα και μόνο οι πολιτικοί. Αυτός τους δίνει αρμοδιότητες .Είναι ο καθρέφτης του.
Γ.Μαργαρίτης, Νεότερη και σύγχρονη Ελληνική ιστορία
Π.Κιτρομηλίδη,Νεοελληνικός Διαφωτισμός οι πολιτικές και κοινωνικές δομές
Κ.Παπαρηγόπουλος, «Έναρξη της ελληνικής επανάστασης. Τα πολιτεύματα της επανάστασης», Ιστορία του Ελληνικού Έθνους
Θ.Στάϊκος , «Εθνοσυνελεύσεις και αναθεωρητικές βουλές», Οι Πρόεδροι Εθνοσυνελεύσεων Γερουσίας και Βουλής των Ελλήνων
